با اطمینان خاطر می‏توان گفت که یکی از بنیانهای زیست محیطی ایران و تمدن آن تناوب‏ فصول و پستی و بلندیهاست،تناوبی که در تابستان کوهها را دلپذیر و فرحبخش می‏سازد و در *یخچال متشکل از دو کلمه یخ و چال،در واقع جایی است که یخ در آن درون چاهی نگهداری می‏شود.در ناحیهء کرمان این یخچالها را یخدان نیز می‏نامند.کلمه‏ای مرکب از دو کلمهء یخ و دان«صندوق».

زمستان کویرها و بیابانها را مهربان و قابل تحمل.آب در کوهساران خنک که غالبا نزدیک است،دور از دسترس نیست.ایران سرزمین کوهپایه‏هاست.تمدن ایران با کارآیی تمام آنچه را دست طبیعت‏ نقاشی کرده رشد و توسعه داده است.شهرها و روستاهای حواشی دشت کویر و صحرای لوت مؤید این ادّعا هستند.در آنها فنون کشت و عملکردهای اجتماعی به کار گرفته شده حاکی از توفیق انسان‏ در آبادسازی زمینهای خشک است و گواه پیروزی او بر گرمای طاقت‏فرسا،چراکه در استفاده از زمین با ظرافت و هشیاری تمام رفتار شده است.

 1-مدخل

در بعضی شهرها در گوشه و کنار کشور پهناور ایران محله‏ ها، مسجدها و آبادی‏هایی وجود دارند که چون در کنار مناره یا گلدسته قرار گرفته‏اند،به پامنار نامبردار شده‏اند.وجیزه‏ی حاضر به بررسی این چنین‏ اماکنی می‏پردازد.

عنوان پامنار،برگرفته از ویژگی‏های معماری دیوانی ایران قبل از اسلام و سپس معماری مذهبی عصر اسلامی و بویژه ساختمان مناره‏ها و مأذنه‏های مساجد است.این نامگذاری مانند اشباه آن هم‏چون مشهد، تربت،زیارت،زیارتگاه،قدمگاه،امام‏زاده،معصوم‏زاده،آستانه،شهید،پیر و شیخ که در گوشه و کنار ایران و کشورهای مجاور موجود است،در عصر اسلامی رایج شده است.وجه تسمیه‏ی این پامنارها-برخلاف بسیاری‏ از محله‏ها و آبادی‏ها که وجه تسمیه‏ی آن‏ها منشأطبیعی(مثل پستی و بلندی سطح زمین یا آب و هوا)دارد-از عامل انسانی(معماری ایرانی‏ /اسلامی)-یعنی وجود مناره یا مأذنه یا میل یا برج نشات گرفته است.

                                                                                                   به ادامه مطلب مراجعه شود..

ا مطالعه‌ در تاريخ در مي يابيم كه‌ ايرانيان‌ در سه‌ هزار سال‌ پيش‌ به‌ جريان‌ آب‌هاي‌ زيرزميني‌ پي‌ برده‌ بودند و باتوجه‌ به‌ اين‌ كه‌آب‌هاي‌ زيرزميني‌ در قسمت‌هاي‌ مركزي‌ ايران‌ اكثراً شور و غير قابل‌ استفاده‌ براي‌ شرب‌ و كشاورزي‌ است‌، آب‌ زيرزميني‌ لايه‌ هاي‌آبدار دامنه‌ كوه‌ها را بوسيله‌ نيروي‌ ثقل‌ زمين‌ به‌ حاشيه‌ كويرها رسانده‌ و كويرها را آباد ساخته‌اند.

ديگر اين‌ كه‌ فن‌ قنات‌ سازي‌ ابداع‌ايرانيان‌ بوده‌ و كشورهاي‌ ديگر بتدريج‌ از آن‌ الگو گرفته‌اند.
از ويژگي‌هاي‌ اين‌ قنات‌ ها آن‌ است‌ كه‌ بعد از 3000 سال‌ هنوز هم‌ قابل‌استفاده‌اند و حتي‌ تا دو سه‌ دهه‌ اخير 75% آب‌ مورد نياز كشور را تأمين‌ مي‌ كرده‌اند.

پلنگ، گراز، خرس قهوه‌اى، ‌ گرگ، شغال، ‌ گربه پالاس و گربه جنگلى (و نيز گونه‌هاى متعددى از پستانداران کوچک) نيز از جانورانى هستند که در اکثر نواحى اين پارک يافت مى‌شوند. گفته مى‌شود که ببر نيز در پارک وجود دارد. از ميان جمعيت پستانداران بزرگ وحشى اين پارک، ‌ قوچ و ميش بيش‌‌ترين تعداد را دارند.

تنوع گونه‌هاى پرندگان اين پارک نيز به بيش از ۱۵۰ گونه پرنده وحشى مى‌رسد. حدود ۴۸ نوع پرنده در فصل بهار و تابستان در منطقه يافت شده و ۶۲ گونه نيز بومى پارک مى‌باشند. به اين ترتيب حدود ۱۱۰ نوع پرنده در اين پارک زاد و ولد مى‌کنند. علاوه بر اين، ۲۱ نوع پرنده ديگر نيز در زمستان‌ها مشاهده شده و ۱۹ گونه ديگر نيز در مسير مهاجرت خود در اين پارک توقفى کوتاه مى‌کنند. سار صورتى، شاهين بحرى و بال لاکى از اين دسته‌اند.

از انواع پرندگان قابل شکار اين پارک به قرقاول، کبک، تيهو، زنگوله بال، کوکر سينه سياه، ابيا و بلدرچين مى‌توان اشاره کرد که ابيا و بلدرچين مهاجر و بقيه بومى منطقه مى‌باشند. از پرندگان شکارى و لاشخورهائى که از ساير جانوران تغذيه نموده و در سرتاسر سال در پارک مشاهده مى‌شوند، مى‌توان به قرقى، دليجه، سار، کپه، دال ساه، عقاب دريائى دم سفيد، طرلان و بالابان اشاره کرد. اين پرندگان در کنترل جمعيت انواع جانورى، بهداشت محيط و حفظ سلامت انواع جانوران ديگر نقشى حياتى دارند. پارک ملى گلستان زيستگاه بسيارى از پرندگان و گنجشکان زيبا و آوازه‌خوان مانند دارکوب سياه، ‌ بلبل، توکاى باغى، انواع سهره‌ها، سسک‌ها، زرده پره‌ها، مگس‌گيرها، زنبور خورک‌ها و دم سرخم‌ها مى‌باشد. اين گروه از پرندگان نقش بسيار مهمى در کنترل آفات نباتى ايفا مى‌کنند.

پارک ملى گلستان بين دو حوزه نيمه نم پسند و نيمه خشکى پسند قرار دارد و به تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير پيدا مى‌‌کند، به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه گانهٔ فوق را مى‌توان در پارک مشاهده نمود. تنوع و رنگارنگى ياهان اين پارک چنان مناظر زيبائى را به وجود آورده است که نظير آن را در کم‌تر جائى از اين سرزمين مى‌‌توان ديد. توسکاى قشلاقى، کلهو، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، وليک، زالزالک، سيامتو، ‌ گوجه وحشى، شيرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى، ‌ گلابى وحشى و ... از گونه‌هاى مختلف گياهى پارک محسوب مى‌شوند. در کف جنگل گونه‌هاى بى‌شمارى نظير سرخس‌ها، متامتى و ... پراکنده‌اند. در نواحى خشک‌تر درختچه‌هاى زرشک، تغ، گز، کاروان‌کش‌، بوته‌هاى کلاه مير حسن، ‌ گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و ساير گونه‌هاى استپى يافت مى‌شود. در نواحى مرتفع گونهٔ‌ ارس نيز به طور پراکنده ديده مى‌شود.

پارک ملى گلستان مى‌تواند مورد بازديد و گذران اوقات فراغت عموم مردم به ويژه مسافران عبورى در مسير جاده تهران - مشهد قرار گيرد. پارکينگ‌ها و کمپينگ‌هايى جهت استراحت و اقامت شبانه در اين پارک ايجاد شده است که برخى از آنان مدت‌هاست مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گيرد. از آن جمله مى‌‌توان پارکينگ‌هاى تنگ‌‌راه، گلستان و آبشار را نام برد که امکان دسترسى به آن‌ها آسان و نيز از برخى جنبه‌هاى اساسى تفرجگاهى مانند ملاحظه مناظر زيبا و بديع، بهره‌گيرى از هواى پاک و لطيف، ‌ امکان مشاهده انواع پرندگان و ساير جانوران حائز اهميت است. اين پارکينگ‌ها حداقل وسائل و تجهيزات تفرجگاهى از قبيل ميز و نيمکت، اجاق، زباله‌دانى و سرويس‌هاى بهداشتى را دارند. ضمناً کمپينگى جهت اقامت شبانه در دست تهيه است که پس از تکميل مورد استفاده قرار خواهد گرفت. ساختمانى به منظور ارائه اطلاعات، نمايش فيلم‌ها و اسلايدهاى مربوط به منطقه و نيز بيان مسائل زيست محيطى که خود عامل مؤثرى در ارتقاء سطح فرهنگ زيست محيطى بازديدکنندگان به حساب مى‌آيد، ايجاد گرديده است.

با توجه به طبيعت زيبا و جذاب اين پارک نمى‌توان بازديد نقاط خاصى از آن را توصيه نمود، بلکه مشاهده آن در صورت امکان حداقل براى يکبار به علاقمندان توصيه مى‌شود. البته در محل پارک، مأمورين سازمان حفاظت محيط زيست جهت ارائه اطلاعات و راهنمايى‌هاى لازم در خدمت هم‌‌ميهنان عزيز و جهانگردان هستند.

نام انگلیسی:  Kyasar national park        نام فارسی :  پارک ملی کیاسر

پارک ملی کیاسر از شمال به روستاي سعيدآباد به سمت شرق در امتداد رودخانه لنگ تا روستاي علي كل از شرق علي كل به سمت جنوب در امتداد يال ۲۴۵۵، ۲۳۹۰، ۲۸۰۸، ۲۸۱۵، ۲۳۵۶، ۲۴۴۲، ۲۴۷۰ متر، از جنوب از قله ۲۴۷۰ متر در امتداد خط القعر تا تقاطع روخانه تيلك و سپس در امتداد همين رودخانه به سمت غرب تا روستاي رودبار، از غرب از ادامه رودخانه تيلك - گل خواران در محل روستاي رودبار تا سعيدآباد (ميلا دشت) گسترش یافته است.

اين منطقه كه در شمال پناهگاه حيات و حش دو دانگه در استان مازندران قرار دارد،با مساحت 7312 هكتار درسال 1383 به عنوان پارك ملي تعيين شد.داراي اقليم نيمه مرطوب معتدل است .اين منطقه كوهستاني در قسمتهاي ميان بند و بالا بند جنگلهاي خزري واقع شده است .

این منطقه در جنوب شهرستان ساري و بصورت جنگل هاي طبيعي بكر و اراضي مرتعي مشجر و صــــخره اي و  رويشگاه گون هاي گياهي منحصر بفرد چون بلوط اوري ، سرخدار و ... و است. پارک ملی کیاسر  شامل دو حوزه بخشي از عرصه جنگلي واقع در قسمت هاي غرب و شمال منطقه به عنوان ذخيره گاه بيوسفر و بخش ديگر در قسمت هاي شرق و جنوب به عنوان پارك ملي است.

گونه هاي جانوري مهم منطقه مرال،شوكا،پلنگ،خرس قهوه اي ،گراز،شغال،روباه معمولي،گربه جنگلي،گربه وحشي،راسو،سمورسنگي،تشي،كركس ،لسارگپه جنگلي،كبوتر جنگلي،كبك،كوكو و هدهد.وجود تنوع زيستي بالا ،جنگلهاي كم نظير و كم دست خورده هيركاني،گونه هاي باارزش شوكا و مرال زمينه فعاليتهاي گردشگري را در اين پارك مهيا ساخته است.

نام انگلیسی:  Bakhtegan national park    نام فارسی :  پارک ملی بختگان

بخشی از مجموعه حفاظتی بختگان است که در شمال غرب منطقه حفاظت شده بختگان قرار دارد. این پارک بخشی از شمال دریاچه بختگان را در بر می‌گیرد.

در واقع مجموعه حفاظتی بختگان دو بخش مجزا به نام منطقه حفاظت شده بختگان و پارک ملی بختگان را شامل می‌گردد.

ویژگی های این پارک نظیر منطقه حفاظت شده بختگان است.

نام انگلیسی:  Golestan national park     نام فارسی :  پارک ملی گلستان

پارك ملي گلستان درحدفاصل استانهاي گلستان و در موقعيت جغرافيايي بين 31/37 الي 04/53 عرض شمالي و 43/55 الي 17/66 طول شرقي واقع شده و مساحت آن در حدود 87242 هكتار مي باشد. ‌

پوشش گياهي:بلوط,‌بلندمازو, ممرز,‌انجيلي,پلت‌,شيردار,كركو,آزاد,اوري,توسكاي قشلاقي,‌كلهو,‌انجير, توت,‌ملچ,‌ داغداغان,‌‌ازگيل,‌ وليك,‌زالزالك,‌سياه تلو,گوجه وحشي, شير خشت, گردو,‌تمشك ,‌اناروحشي, ‌‌گلابي وحشي ,زرشك,‌تاغ,‌گز ,‌پرند,‌كاروانكش , كلاه ميرحسن ,‌ گون ,‌ چوبك ,‌ درمنه ,‌ خارشتر و ارس.

پستانداران : مرال ,‌ شوكا ,‌خرس قهوه اي ,‌پلنگ ,‌خوك وحشي ,‌گربه جنگلي , تشي , آهو ,‌قوچ و ميش ,‌ پلنگ ,‌ گرگ , روباه , كل ,‌ بز .

پرندگان : قرقاول ,‌ كبك ,‌ تيهو ,‌ زنگوله بال , كوكر سينه سياه ,‌ ابيا و بلدرچين , قرقي ,‌ دليجه , سارگپه پا بلند,‌سارگپه ,‌عقاب دوبرار,‌دال شيا , دال , عقاب دريايي دم سفيد, مرادان , بالابان , هما,‌داركوب سياه ,‌بلبل ,‌توكاي باغي ,‌ سهره ها ,‌سكاها ,‌ زرده پره ها ,‌مگس گيرها ,‌زنبوركها و دم سرخها .

اين پارک تا قبل از سال ۱۳۳۶ شکار گاه محسوب می شد. در شهريور ۱۳۴۲ به پارک محمد رضا شاه تغيیرنام دادو در سال ۱۳۵۳ به پارک ملی تبديل شد. پس از پيروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ با وسعت ۹۱۸۹۵ هکتار تحت حفاظت قرار گرفت.اين پارک در ۵۵ کيلومتری شرق گنبد و ۱۱۵ کيلومتری غرب بجنورد در مسير مشهد واقع شده است.رويش های اصلی پارک به علت ۳ اقليم متفاوت متنوع است.

تاریخچه منطقه ساری گل:

منطقه ساريگل در تاريخ بيستم شهريور ماه سال 1353 بموجب مصوبه شماره 47 مورخ 20/9/1352 با عنوان " منطقه حفاظت شده شاه جهان " رسماً تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساريگل تغيير نام داد و از آذر ماه سال 1381 بموجب اصلاحيه مصوبه شماره 99 مورخ 21/6/1381 شورايعالي حفاظت محيط زيست به دو منطقه با عناوين پارك ملي ساريگل و منطقه حفاظت شده ساريگل تقسيم شد.(محدوده امن منطقه حفاظت شده ساريگل به پارك ملي ارتقاء داده شد)

از آن تاريخ تا كنون منطقه شاهد تحولات مثبتي در روند افزايش گونه هاي گياهي و جانوري بوده، بگونه اي كه امروز يكي از مناطق شاخص نه تنها در استان بلكه در سطح كشور مي باشد.

بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل که خود از سال  1352  تحت حفاظت بوده در سال  1381  از آن تفکیک وبه پارک ملی ارتقا یافته است .این پارک با مساحتی برابر  7037  هکتار د راستان خراسان شمالی قرار دارد .دامنه ارتفاعی  1400  تا  2940  متر متوسط بارندگی ودرجه حرارت سالیانه  273  میلیمتر و 14  درجه سانتیگراد منطقه را دارای اقلیم نیمه خشک معتدلنموده اند.

گیاهان منطقه عبارتنداز :

 ارس ، زرشک ،  بید ، زالزالک ، کرکو ، انجیر وحشی ،  گردو ، باریجه ،  درمنه  ،کلاه میرحسن ، گون ، شیرخشت ، نسترن وحشی ، چوبک وکنگر اشاره داشت .

 جانوران منطقه:

ساریگل یکی از زیستگاه های اصلی قوچ و میش اوریال است .جانوران دیگری نظیر پلنگ ، بزوپازن ، کفتار ، گرگ ، گربه پالاس ، گربه وحشی ، آهو ، قرقاول ، کبک ، تیهو  ، کوکو ، هما ، کرکس ، چکاوک ، سهره  ، عقا ب طلایی ، بالابن ، انواع سار گپه ، افعی سیاه ، کفچه مارو تیرمار نیز دراین منطقه زیست میکنند.وجود تنوع زیستی بالا رودهای پرآب  مناظر زیبا وراه های دسترسی مناسب پتانسیل مطلوبی  را برای فعالیت های گردشگری در منطقه فراهم کرده است . 

پارک ملّی ساریگل در حال حاضر به عنوان یکی از غنی ترین مناطق چهارگانه کشور و از مهمترین سرمایه های پارک ارزش ملّی که نشانگر یک اکوسیستم سالم و نسبتا دست نخورده است، بشمار می رود. منطقه ساریگل در بر گیرنده تنوع جالبی از گیاهان و جانوران و انواع زیستگاه ها و اجتماعات گیاهی و چشم اندازهای طبیعی است.این منطقه یکی از محل های بسیار خوب رویش گیاه داروئی و صنعتی باریجه در استان خراسان است و همچنین زیستگاه یکی از اصیل ترین و زیبا ترین

پستاران ایران یعنی قوچ اوریال بشمار می رورد.این منطقه در موقعیت جغرافیایی: 57 درجه و28 دقیقه تا 57 درجه 47 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 55 دقیقه 37 درجه 8 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و نزدیکترین فاصله آن تا شهر اسفراین حدود 8 کیلومتر است.منطقه حفاظت شده ساریگل یکی از کوهستانی ترین مناطق خراسان است و تقریبا سراسرآن از کوه های مرتفع و دره های عمیق تشکیل شده است.

 چشم انداز (Land scape ) :

تاریخچه منطقه ساری گل:

منطقه ساريگل در تاريخ بيستم شهريور ماه سال 1353 بموجب مصوبه شماره 47 مورخ 20/9/1352 با عنوان " منطقه حفاظت شده شاه جهان " رسماً تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساريگل تغيير نام داد و از آذر ماه سال 1381 بموجب اصلاحيه مصوبه شماره 99 مورخ 21/6/1381 شورايعالي حفاظت محيط زيست به دو منطقه با عناوين پارك ملي ساريگل و منطقه حفاظت شده ساريگل تقسيم شد.(محدوده امن منطقه حفاظت شده ساريگل به پارك ملي ارتقاء داده شد)

از آن تاريخ تا كنون منطقه شاهد تحولات مثبتي در روند افزايش گونه هاي گياهي و جانوري بوده، بگونه اي كه امروز يكي از مناطق شاخص نه تنها در استان بلكه در سطح كشور مي باشد.

بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل که خود از سال  1352  تحت حفاظت بوده در سال  1381  از آن تفکیک وبه پارک ملی ارتقا یافته است .این پارک با مساحتی برابر  7037  هکتار د راستان خراسان شمالی قرار دارد .دامنه ارتفاعی  1400  تا  2940  متر متوسط بارندگی ودرجه حرارت سالیانه  273  میلیمتر و 14  درجه سانتیگراد منطقه را دارای اقلیم نیمه خشک معتدلنموده اند.

گیاهان منطقه عبارتنداز :

 ارس ، زرشک ،  بید ، زالزالک ، کرکو ، انجیر وحشی ،  گردو ، باریجه ،  درمنه  ،کلاه میرحسن ، گون ، شیرخشت ، نسترن وحشی ، چوبک وکنگر اشاره داشت .

 جانوران منطقه:

ساریگل یکی از زیستگاه های اصلی قوچ و میش اوریال است .جانوران دیگری نظیر پلنگ ، بزوپازن ، کفتار ، گرگ ، گربه پالاس ، گربه وحشی ، آهو ، قرقاول ، کبک ، تیهو  ، کوکو ، هما ، کرکس ، چکاوک ، سهره  ، عقا ب طلایی ، بالابن ، انواع سار گپه ، افعی سیاه ، کفچه مارو تیرمار نیز دراین منطقه زیست میکنند.وجود تنوع زیستی بالا رودهای پرآب  مناظر زیبا وراه های دسترسی مناسب پتانسیل مطلوبی  را برای فعالیت های گردشگری در منطقه فراهم کرده است . 

پارک ملّی ساریگل در حال حاضر به عنوان یکی از غنی ترین مناطق چهارگانه کشور و از مهمترین سرمایه های پارک ارزش ملّی که نشانگر یک اکوسیستم سالم و نسبتا دست نخورده است، بشمار می رود. منطقه ساریگل در بر گیرنده تنوع جالبی از گیاهان و جانوران و انواع زیستگاه ها و اجتماعات گیاهی و چشم اندازهای طبیعی است.این منطقه یکی از محل های بسیار خوب رویش گیاه داروئی و صنعتی باریجه در استان خراسان است و همچنین زیستگاه یکی از اصیل ترین و زیبا ترین

پستاران ایران یعنی قوچ اوریال بشمار می رورد.این منطقه در موقعیت جغرافیایی: 57 درجه و28 دقیقه تا 57 درجه 47 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 55 دقیقه 37 درجه 8 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و نزدیکترین فاصله آن تا شهر اسفراین حدود 8 کیلومتر است.منطقه حفاظت شده ساریگل یکی از کوهستانی ترین مناطق خراسان است و تقریبا سراسرآن از کوه های مرتفع و دره های عمیق تشکیل شده است.

 چشم انداز (Land scape ) :

کویر معروفترین و در عین حال ناشناخته ترین پدیده جغرافیایی ایران است. کویر جغرافیایی است که با فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم یکی شده است. کویر برای یک ایرانی زندگی، فرهنگ، هنر، شعر و در یک کلام هویت است.

گشت‌ و گذار در گستره‌ای که نگاه را تا بیکرانگی می‌کشاند، غافلگیر شدن در چشم‌انداز شن‌های روان و شوره‌زارهای سوزان، از جمله انگیزه‌هایی است که پیوسته  دوستداران طبیعت را به سیر و سیاحت در کویرهای‌ ایران کشانده است. مروری هرچند گذرا در سفرنامه‌هایی که‌ از این مسافران برجای مانده، گویای آن است‌ که در هر دوره‌ای جهانگردان و پژوهشگران کوشیده اند تا دست‌کم گوشه‌هایی از کویرهای ایران را تجربه کنند.

ما عظمت تنهایی را در شب های آن می آموزیم که در نسیم جانبخش کویر بر دامنه لطیف تپه هایش بنشینم و در دنیای ستاره ها غرق شویم. اعجاب انگیز و شگفت آور, اولین صفاتی که در لحظات نخستین دیدار با کویر  بتوان به آن نسبت داد .شاید شبهای ستاره باران کویر است که ما مردمان را بر این می دارد که حتی در دل هر تاریکی به روشنایی دل بندیم.

اطلس آب و هوائی ایران مشخصات آب و هوائی مشرق ایران را تا اندازه‏ای روشن کرده‏ است ولی چون در نزدیکی لوت ایستگاههای هواشناسی مناسبی وجود ندارد ما از خصوصیات‏ آب و هوائی مرکز لوت اطلاع درستی نداریم مثلا مقدار بارندگی در صحرای لوت کمتر از صحراهای شمالی نیست و در حدود 100 میلیمتر متوسط سالیانه است ولی در خصوص گرما و وضع بادها موضوع ساده نیست زیرا با ملاحظهء وضع طبیعی حوضه درجهء گرمای آن میتواند با نواحی اطراف‏ فرق کند متوسط سالیانهء درجهء گرما طبق اطلس مزبور 20 تا 25 درجه و سردترین ماههای سال‏ که دی باشد در مرکز در حدود 15 درجه و در دشتهای اطراف ده درجه است.لوت بنابراین‏ زمستانهای نسبتا سرد دارد و در شهداد در اوائل دیماه چند شب گرماسنج به زیر صفر رسید و آب‏ یخ زد.شبهائیکه در مرکز لوت گذرانده‏ایم سرد بود و گرماسنج تا 3 درجه زیر صفر را نشان‏ میداد.یخ‏بندان گواینکه در اطراف لوت خارق العاده نیست ولی نادر است.در اسفند ماه هوا گره میشود و متوسط روزانه در حدود 20 درجه است.در اردیبهشت متوسط روزانه 20 و در تیر ماه 35 و در شهریور ماه 30 درجه است.حداکثر درجهء حرارت روزانه در دی 20 درجه در اسفند ماه 30 درجه و در اردیبهشت و خرداد 40 درجه و در تیر و مرداد در مرکز لوت 45 درجه‏ است.بنابراین لوت تابستان بسیار گرمی دارد.استراتیل زوئر در تابستان گرمای کوهپایه را اندازه‏ گرفته و با ملاحظهء پستی چالهء مرکزی و گرم شدن هوا در چاله باین نتیجه رسیده است که گرم‏ ترین نقاط دنیا در صحرای ترابلس یا در دره مرگ مغرب آمریکا نیست بلکه باید در مرکز لوت‏ ایران به 60 درجه برسد.

مسئله مهم در سنجش عوامل جوی فشار هوا و بادهاست.شناسائی جهت بادهای‏ اصلی و فرعی و موسم وزش باد برای توجیه و بیان شکل ناهمواریهای صحرائی و مخصوصا تپه‏های شنی لازم است.سنجش عوامل جوی حاصله از دستگاههای دور از لوت نمیتواند وضع‏ داخله لوت را معین نماید.بدین جهت برای شناسائی کامل مسائل آب و هوائی مربوط بلوت‏ باید دستگاههای هواشناسی مطلوب را در داخلهء لوت ایجاد نمود و حتی در مرکز چاله یک‏ دستگاه هواشناسی خودکار ثابت قرار داد.

در برنامهء تحقیقاتی آتیه ایجاد 5 دستگاه در اطراف لوت لازم است از این 5 دستگاه‏ 3 دستگاه کاملا مجهز بوسائل اندازه‏گیری باد و فشار و درجه گرمای هوا و رطوبت و باران خواهند شد.دستگاه شهداد و نصرت‏آباد دستگاههای اگروکلیماتولوژی خواهند شد و با کمک این دو دستگاه میتوان تحقیقات میکروکلیماتولوژی برای مطالعهء زندگی نباتی در شهداد و نصرت‏آباد انجام داد.ایستگاه بم که دستگاه سینوپتیک دارد مجهز است و از آمار آن هم‏اکنون استفاده‏ میشود.در کشیت و دمسلم هم دو دستگاه کلیماتولوژی ایجاد میشود و سعی خواهد شد که‏ یک دستگاه خودکار در مرکز چاله لوت نصب گردد.ایجاد دستگاههای مزبور باید هرچه‏ زودتر انجام گردد که نتایج حاصله در مدت چند سال بتوانند مورد استفاده علوم دیگر از جمله‏ ثبات‏شناسی و حیوان شناسی و کشاورزی قرار گیرند. از هم‏اکنون مطالعهء عوامل جوی طبق آمار موجود شروع شود و مخصوصا جریان هوا و بادها در اصفهان و یزد و طبس و بیرجند و بم و جاسک و چاه‏بهار مطالعه گردد و بالاخره با ایجاد دستگاههای مزبور و عوامل جوی موجود وضع فشار هوا در مرکز لوت و تغییرات محلی این مرکز فشار شناخته شوند.

بر طبق آخرین تحقیق دانشمندان اقلیم شناسی دانشگاه مونتانا در ایالات متحده بیابان لوت در ایران، بیابان تورپان باسین در چین، و بدلندز در صحرای کوئینزلند استرالیا در میان گرمترین نقاط زمین هستند. این تحقیق بر اساس داده های آماری ماهواره های هواشناسی ناسا از سال 2003 تا 2009 است که مورد بررسی این دانشمندان قرار گرفته است. نتایج این تحقیق در نشریه معتبر هواشناسی آمریکا به چاپ رسیده است.

اما ابهام کماکان باقی است. به راستی گرمترین نقطه کره زمین در کجا قرار دارد؟ در سال 1913 یک ایستگاه زمینی هواشناسی در پارک ملی Death Valley واقع در ایالت کالیفرنیا دمای 56.7 درجه سانتیگراد را به ثبت رساند که در آن زمان گرمترین دمای ثبت شده بر روی کره زمین بود. در سال 1922 این رکورد در صحرای العزیزیه لیبی شکسته شد. ایستگاه های هواشناسی در این صحرا دمای 57.8 درجه سانتیگراد را به ثبت رساندند. این آمار به دلیل ایراد احتمالی دستگاه های ترمومتر نصب شده در لیبی مورد مناقشه قرار گرفت. این آمار هرگز توسط هیچ ایستگاه زمینی اندازه گیری دما در سایه، شکسته نشد و کماکان به قوت خود باقی است.

سازمان جهانی هواشناسی دارای 11،119 ایستگاه زمینی هواشناسی در نقاط مختلف جهان است که متاسفانه هیچ کدام از این ایستگاه ها در داخل مکان های کاندید گرمترین نقطه زمین قرار ندارند.

پروفسور دیوید میلدرکسلر (David Mildrexler) رهبر گروه تحقیقاتی در دانشگاه مونتانا در این ارتباط معتقد است بیابان های گرم زمین همچون صحرای گبی، بیابان لوت، بیابان سونوران دارای اقلیمی خشن هستند و عموما از شهر ها و آبادی ها فاصله زیادی دارند. نصب دستگاه های زمینی اندازه گیری دما و نگهداری های معمول برای این دستگاه ها در این مناطق غیر عملی است. این مناطق تا کنون توسط ایستگاه های زمینی مورد مطالعه قرار نگرفته اند.

کمبود اطلاعات آماری زمینی برای مشخص شدن گرمترین نقطه جهان این محققین را بر آن داشت تا از داده های ماهواره ای ناسا برای این امر استفاده کنند. داده های ماهواره ناسا بر اساس روش MODIS ، Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer گرداوری شده است. این ماهواره در گردش روزانه به دور زمین میزان انرژی آزاد شده از سطح زمین در هنگام بعد از ظهر را ثبت میکند. بررسی داده های آماری این ماهواره از سطح زمین و داده های گردآوری شده از ایستگاه های زمینی اختلافات فاحشی را نشان میدهد.

نتایج این تحقیقات حکایت از آن دارد که بیابان لوت در ایران یکی از گرمترین نقاط زمین است. بر اساس داده های آماری ماهواره ناسا در سال 2005، سطح زمین در بیابان لوت دارای دمای 70.7 درجه سانتیگراد بوده است. این دما بالاترین دمای ثبت شده از سطح زمین در کلیه داده های آماری این ماهواره است که هرگز تکرار نشده است. همچنین در سالهای 2004، 2006، 2007 و 2009 دمای سطح زمین در لوت بین 68 تا 69 درجه سانتیگراد متغیر بوده و نسبت به سایر نقاط جهان از دمای بالاتری برخوردار بوده است. جالب است بدانید که لوت هر سال گرمترین دمای سطح زمین را به خود اختصاص نداده است. در سال 2003 این رکورد به بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا با دمای 69.3 درجه سانتیگراد و در سال 2008 بیابان تورپان باسین چین با دمای 66.8 درجه سانتیگراد اختصاص داشته است. صحرای باسین در چین دارای ارتفاعانی با سنگهای تیره متمایل به قرمز رنگ است که در هنگام پس از ظهر در زیر تابش خورشید دمای فوق العاده بالایی پیدا میکنند.

دمای سطح زمین از فاکتورهای متعددی پیروی میکند که از جمله آنها میتوان به تغییرات تشعشعات خورشیدی، جنس و رنگ خاک و دمای محیط اشاره کرد. با توجه به این اصل که دمای سطح زمین در هنگام ظهر و پس از آن همیشه از دمای محیط گرمتر است (همانند شنهای ساحل که بسیار گرمتر از دمای هوا در ساحل است). می توان نتیجه گیری کرد بیابان لوت در ایران، صحرای العزیزیه در لیبی، بدلندزها در صحرای کوئینزلند استرالیا و بیابان باسین در چین همگی در دایره گرمترین نقاط زمین قرار دارند ولی تا هنگامیکه ایستگاه های زمینی اندازه گیری دما در هر یک از این مناطق نصب نگردد اینکه هر یک از این نقاط را گرمترین نقطه جهان قلمداد کنیم سخن به گزاف گفته ایم.

فرضیه قطب گرمایی زمین در لوت ابتدا در سال 1952 توسط پروفسور استراتیل استاد دانشگاه وین در اتریش مطرح شد. وی پس از بررسی های هوایی، غرب نصرت آباد واقع در ریگ یلان را به عنوان گرمترین نقطه زمین مطرح کرد. درسال های بعد تئودور مونو همان مکان را به عنوان قطب گرمایی زمین تایید کرد. پروفسور پرویز کزدوانی فرضیه قطب گرمایی منطقه گندم بریان در لوت را مطرح کرد. این که این فرضیه بر پایه چه اسناد و مدارکی مطرح شد در حوصله این نوشتار نمیگنجد ولی با استناد به آمار ایستگاه های زمینی در نزدیکترین مناطق به بیابان لوت گرمترین نقطه این بیابان در چاله مرکزی لوت پیشبینی شده است. (آمار اداره هواشناسی کشور سال 1355). با استناد به آمار ثبت شده ناسا بالاترین دمای سطح زمین در لوت در نقاط مختلف ریگ یلان در شرق لوت ثبت شده است. نه تنها گندم بریان گرمترین نقطه  لوت نیست بلکه فاصله هوایی آن تا نقاط ثبت شده ناسا، 150 کیلومتر فاصله دارد.

منابع مورد استفاده:

مقاله گرمترین نقطه زمین از وب سایت earthsky

داده های آماری ناسا از گرمترین سطح زمین

کتاب جغرافیای طبیعی بیابان لوت، احمد موستوفی

این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۴۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پناهگاهای صخره ای پیسیرجان در فاصله 700 متری شمال شرق شهر ایج بر دامنه کوه قلاتون قرار دارد. شهر ایج از توابع شهرستان استهبان است ارتفاع این محوطه از سطح آبهای آزاد 1499 متر است پناهگاهای صخر ه ای پیسیرجان شامل سه پناهگاه صخره ای کوچک و بزرگ می باشد و ارتفاع آنها از سطح دشت حدود 12 متر است.کف 2 پناهگاه کاملاً صخره ای و یک پناهگاه دارای بستر خاکی می باشد. در جلوی پناهگا هها حجم زیادی تخته سنگهای بزرگ و کوچک فرو ریخته است.

از بقایای باستان شناسی منقول، مصنوعات سنگی است که از دامنه جلو پناهگاه برداشت شد. روش گردآوری مصنوعات سنگی به صورت اتفاقی و تصادفی بوده است. مصنوعات سنگی گردآوری شده شامل سنگهای مادر فشنگی ، سنگ مادر یک سویه ، سنگ مادر دو سویه ، تراشه ا و تیغه ها می باشد.

ابزارهای سنگی پرداخت شده شامل تیغه های رتوش دار و خراشنده هایی که برروی تراشه ها و تیغه ها سوار شده است می باشد. در میان ابزارها بخش مهمی به گروه ابزارهای هندسی تعلق دارند.این محوطه متعلق به اواخر دوران پارینه سنگی و اوایل دوران نو سنگی می باشد.

غار كنجي در جنوب شرقي دره و شهر فعلي خرم آباد در كمركش كوه و در ارتفاع 1300 متري از سطح دريا قرار دارد، مساحت آن بيش از 200 متر مربع و ورودي كف خاكي آن حدود 2 متر قطر دارد. در دامنه و چشم انداز اين غار دشتي وسيع با تپه هاي مصنوعي است. اين غار فضاي گنبدي شكل دارد و پناهگاه سنگي ارجنه در 1.5كيلومتري آن واقع است. غار كونجي در سال 1951 توسط هنري فيلد شناسايي شد و بازديد و حفاري آن توسط فرانك هول و كنت فلانري صورت گرفت؛ لايه نگاري در اين غار به صورت لايه طبيعي صورت گرفت كه در نتيجه آن 12 لايه شناسايي شد. قدمت آثار از جديد به قديم شامل دوره هاي اوروك (هزاره چهارم ق.م.)، موسترين (پارينه سنگي مياني) و رسوبات اواخر دوره پلئيستوسن بود.

در سال 1969 ميلادي جان اسپت غار كونجي را مورد حفاري مجدد قرار داد كه در اين حفاري كه به روش شبكه بندي صورت گرفت آثار دوران برادوستين (پارينه سنگي جديد) و زارزين (فراپارينه سنگي) هم در غار پيدا شده اند كه اكنون اثري از آنها نيست. ادوات سنگي به دست آمده در لايه موسترين از نظر ساخت و تكنيك با ادوات دوران موسترين در منطقه مديترانه تا اندازه اي تفاوت داشته و از آن متمايز است.

بقاياي استخواني در اثر رطوبت موجود در غار كاملاً پوسيده شده بود ولي به نظر مي رسد نوعي گورخر كوچك (onager) كه در چراگاههاي اين دره زندگي مي كرده، آذوقه ساكنين اين غار در دوره موسترين را تامين مي كرده است. فرانك هول نتيجه گرفت: "جانوران متعلق به اواخر دوره چهارم زمين شناسي در دره خرم آباد نشان دهنده محيط با آب و هوايي هستند كه با امروز چندان فرقي نداشته و براي زندگي بسيار مناسب بوده است."

انتخاب اين قسمت از دره خرم آباد براي اولين بار براي سكونت در 40 هزار سال پيش مي تواند اهميت اين دره را نشان دهد همچنين توانايي انسان در كنترل طبيعت و محيط خويش و موقعيت دره كه موفقيت انسان را در شكار به همراه داشت.

گستره محیطی مورد نظر از سمت شمال شرق به تنگه دربند واقع در کوه های سردیک  درابتدای روستای «کوئین» و در سمت جنوب غرب به تپه «مرجان» مشرف است. فاصله تقریبی این دو موقعیت ۵/۱ کیلومتر است. از ابتدای ۲۰ متری تنگه دربند دو رشته کوه صخره ای به طور موازی امتداد می یابد و رودخانه ای در دره، میان دو رشته کوه  یاد شده عبور می کند. پدیدۀ دیگر که  در ارتفاع ۸ متری از سطح کف رودخانه واقع است، سه پناهگاه سنگی است که در امتداد هم قرار گرفته اند. بزرگترین شکاف  که در سمت راست قرار گرفته؛ دارای  دهانه ای به عمق ۳متر، ارتفاع ۵/۲ متر و طول تقریبی ۳ متر می باشد. در طرف چپ آن به فاصله ۱متری دو شکاف  کوچکتر قرار دارد. عمق دهانه هردو تقریبا" ۱متر است. طول شکاف میانی که اندکی از دیگری بزرگتر است ؛۱متر و ارتفاع آن ۵/۱ می باشد و ارتفاع  شکاف سوم  نیز ۱متر و ۲۰ سانتیمتر است.........................................